Lilia (Lilium L.)

Po latach zapomnienia lilie znów powracają do naszych ogrodów. Wśród wielu gatunków i odmian trudno wybrać tę najpiękniejszą, bo przecież lilie to kwiaty, które powstały z łez Ewy, opłakującej wygnanie z raju. W różnych psalmach i pieśniach religijnych powtarza się motyw: "ślicznej, czystej liliji lub liliji woniejącej, czyli  Matki Bożej. Również w sztuce sakralnej lilie są częstym motywem i występują wśród roślinności z cierniami, jak: osty, czy głogi, co symbolizuje niewinność w otoczeniu zła. Chrześcijanie w lilii białej upatrywali symbolu zmartwychwstania i świętości, ale już w starożytności piękno tych dostojnych kwiatów doceniano, przypisując je królowej Olimpu - Herze, a także Afrodycie i Artemidzie. 

---

 

 

 Jak wygląda lilia ?

 

Lilie są roślinami cebulowymi o pędach wzniesionych, zakończonych na szczycie kwiatami zebranymi w grona lub baldachy. Cebulki mają charakterystyczną, dachówkowatą budowę, a to dlatego, że ich łuski wyrastają, zachodząc na siebie w podobny sposób, jak dachówki. Łuski wyrastają z piętki, nazywanej dyskiem. Dysk utworzony jest z nasady łusek i stanowi skrócony pęd podziemny otoczony łuskami. Łuski mogą być duże lub drobne o zabarwieniu ciemnopurpurowym, białym lub żółtawym. Niektóre lilie mają cebule z łuskami drobnymi i odstającymi, tworząc cebulę rozpierzchłą. Na wewnętrznej nasadzie dysku są wierzchołki wzrostu, które są zaczątkami pędów i młodych cebul. Łuski są organami spichrzowymi dla rośliny. Giną co roku, a w ich miejsce pojawiają się nowe, które gromadzą substancje zapasowe na kolejny sezon. Z zewnętrznej strony dysku wyrastają korzenie. Ich rolą jest umocowanie rośliny w podłożu. Z cebuli wyrasta przeważnie jeden pęd, tylko u cebul z wieloma wierzchołkami może być ich więcej. Liście na pędzie są lancetowate, rzadziej szerokie, czasem trawiaste i bardzo wąskie. Okwiat kwiatów lilii nie jest zróżnicowany na kielich i koronę. Ma tylko sześć działek, barwnych lub białych, zebranych w dwóch okółkach. Kwiaty są posadowione na szypułkach pojedynczych lub rozgałęzionych, zebranych w grona lub baldachy. Kształt kwiatów może być trąbkowy lub kielichowy, bywa też dzwonkowy i turbanowo odgięty. Wśród koloru kwiatów brakuje tylko niebieskiego. Na działkach u ich nasady występują nektarniki, a przy wewnętrznej nasadzie pręciki, z których wysypuje się pyłek. Słupek jest tylko jeden, długi z trójdzielnym znamieniem. Po zapyleniu tworzy się z niego torebka nasienna z płaskimi i lekkimi nasionami. 

 

  

 Lilie ogrodowe - klasyfikacja ogrodnicza

Lilie to byliny cebulowe, a ich klasyfikacja ma duże znaczenie praktyczne, gdyż umożliwia katalogowanie roślin i ułatwia sprzedaż. Można wyróżnić dziewięć grup lilii ogrodowych:

• mieszańce azjatyckie - stanowią najliczniejszą grupę wśród wszystkich lilii. Kwitną od czerwca do początku sierpnia, a kwiaty mają zróżnicowaną kolorystykę od czystych, jaskrawych barw, poprzez odmiany pastelowe do dwukolorowych i nakrapianych. Wśród polecanych odmian znajdziecie: 'Annemarie's Dream , 'Breakout, 'Night Flyer, 'Tribal Dance. Ta grupa wyróżnia się małymi wymaganiami glebowymi i klimatycznymi, są także najbardziej odporne na choroby.
• mieszańce martagon, czyli dzikie lilie złotogłów to krzyżówki pochodzące od dwóch gatunków lilii: Lilium martagon i Lilium hansonii. Pierwsze mieszańce powstały w Holandii i zostały wówczas nazwane mieszańcami marhan. W naturze występują na obszarze od zachodniej Europy aż po jezioro Bajkał i dużą część Syberii. Mieszańce martagon są silne, długowieczne i charakteryzują się dużą odpornością na choroby wirusowe, ale w początkowym okresie uprawy są kapryśne. Po posadzeniu lilia złotogłów nie zakwita, potrzebuje więcej czasu na dobre zakorzenienie, ale jak już się dobrze ukorzeni i wyda cebulki przybyszowe, zakwita i rozrasta się w duże grupy.
• mieszańce candidum - to grupa, do której należą najstarsze historycznie lilie o bardzo silnym wzroście roślin. Pod pod tą nazwą pojawiają się mieszańce candidum o kwiatach białych, morelowych i pomarańczowych, ale także nazwą gatunku L. candidum występuje lilia biała. Te białe lilie bywają nazywane liliami świętego Antoniego lub świętego Józefa. Mają charakterystyczny wygląd - na szczycie pędu umieszczone jest zwarte grono białych, pachnących kwiatów.
• mieszańce amerykańskie - powstały z gatunków dziko rosnących lilii w Ameryce Północnej, głównie od L. canadense, L. columbianum, L. humboldtii, L. kelloggii, L. michiganense, L. ocellatum, L. pardalinum, L. parryi i L. parvum. Mają przeważnie kwiaty niewielkie, o silnie wywiniętych działkach kielicha. W naszych warunkach nie są powszechnie uprawiane, m.in. z powodu mniejszej wartości zdobniczej.
• mieszańce longiflorum (długokwiatowe) - charakteryzują się bardzo długimi i wąskimi trąbkami kwiatowymi w kolorze białym. Powstały ze skrzyżowania gatunków. L. formosanum, L. wallichnianum, L. neilgherrrense. Mieszańce te są uprawiane głównie w Ameryce.
• mieszańce trąbkowe - to najmłodsza grupa mieszańców lilii. Ich historia wiąże się z odkryciem w 1903r. lilii królewskiej (L. regale). Pierwszy mieszaniec tej grupy powstał w 1916r. w USA. Odmiany mieszańców trąbkowych dzieli się na cztery podgrupy w zależności od budowy kwiatów: trąbkowe kwiaty w kształcie lejka ('Limelight, 'Black Dragon Strain), trąbkowe kwiaty o długich działkach rozwartych na kształt kielich ('First Love Strain), trąbkowe kwiaty o dzwonkowatym kształcie, skierowane ku dołowi ('Golden Showers Strain) oraz o trąbkowych kwiatach, których działki są rozwarte na kształt gwiazdy ('Bright Star). Mieszańce trąbkowe należą do najpopularniejszych lilii i charakteryzują się dużą odpornością na choroby oraz łatwością rozmnażania z nasion.
• mieszańce orientalne - powstały podczas prac hodowlanych ze skrzyżowania gatunków, występujących głównie w Chinach i Japonii. należą do nich L. auratum, L. japonicum, L. rubellum, L. speciosum i L. henryi. Wśród mieszańców orientalnych można wyróżnić cztery podgrupy. Ich podział związany jest z budową morfologiczną kwiatów: kwiaty o długich działkach kielicha i kształcie trąbki; kwiaty, których działki są szeroko rozwarte na kształt czarki; kwiaty o szeroko rozwartych, płaskich działkach oraz kwiaty o silnie wywiniętych działkach do tyłu. Odmiany mieszańców orientalnych, za przyczyną swojej niezwykłej urody, bywają nazywane arystokracją ogrodów. Jednocześnie, jak piękne, tak są też wrażliwe na choroby oraz niesprzyjające warunki pogodowe i glebowe. Wśród lilii azjatyckich można spotkać ciekawe odmiany lilii tygrysiej, np. Polecane odmiany: 'Pink Perfection, 'Scheherezade, 'Regale.
• mieszańce nie zaszeregowane powyżej - powstały w wyniku krzyżowania gatunków kaukaskich takich, jak: L. kesselringianum, L. monadelphum i L. szovitsianum przez radzieckich hodowców. Mieszańce te charakteryzują się dużą zdrowotnością, są zimotrwałe i udają się w trudnym, tamtejszym klimacie.
• gatunki i ich odmiany botaniczne, nie zaszeregowane w innych grupach - to grupa ponad 50 gatunków wykorzystywanych w pracach hodowlanych.

W ostatnich latach rozpowszechniły się lilie hybrydy LA, które powstały w wyniku skrzyżowania lilii długokwiatowych z azjatyckimi. Te odmiany posiadają walory charakterystyczne dla obu grup. Wyróżniają się długością i obfitością kwitnienia i dużym zróżnicowaniem kolorystycznym. Kwiaty są białe, żółte, łososiowe, bordowe, czerwone, prawie czarne i są bezwonne. Polecane odmiany to 'Lady Alice, 'Cogoleto, 'Boogie Woogie, 'Conca D'Or. Inną grupą są lilie drzewiaste (Lilium OT hybrid), znane także pod nazwą orienpety, to mieszańce międzygatunkowe, wywodzące się głównie z lilii orientalnych i trąbkowych. Polecane odmiany to m.in. 'Anastasia,  'Honeymoon, 'Donato

 

 

 Sadzenie lilii - poradnik

Lilie w ogrodzie to dzisiejsze absolutne "must have", dlatego warto tworzyć z nich kolekcje lub aranżować na rabatach z innymi roślinami. Podpowiadamy, jak sadzić lilie oraz jak je pielęgnować.

 

 Stanowisko i warunki glebowe

Dla większości gatunków lilii, najlepsze będzie dobrze nasłonecznione lub lekko ocienione miejsce. Dobrze jest też zapewnić im osłonę od strony północnej, bo wcześnie wyrastające na wiosnę pędy cierpią od przymrozków i zimnych wiatrów. Gleba, do której sadzimy cebulki lilii powinna być przepuszczalna, tzn. dobrze zdrenowana i żyzna. Gleby gliniaste i nadmiernie ciężkie należy wzbogacić w próchnicę, a ziemię piaszczystą uzupełnić masą organiczną. Do tego celu można użyć torfu nieodkwaszonego, który ureguluje również kwasowość podłoża. Większość lilii dobrze rośnie w podłożu lekko kwaśnym o pH 5,5-6,5. Lilie japońskie i ich mieszańce lepiej rosną w glebie o odczynie kwaśnym do pH 4,0, a lilie złotogłów i lilia biała korzystnie reagują na odczyn o pH 6,0-7,0. Podłoże zbyt kwaśne wapnujemy, a nadmiernie alkaliczne - zakwaszamy, np. torfem nieodkwaszonym.

 

 Kiedy sadzić lilie ?

Miejsce dla cebulek lilii powinno być nieco wyniesione, nigdy zagłębione. Chodzi o to, aby woda opadowa nie zatrzymywała się wokół roślin i mogła łatwo odpływać. Przed sadzeniem należy z wyprzedzeniem starannie przygotować miejsce pod lilie: odchwaścić, spulchnić, wymieszać glebę z dojrzałym kompostem na głębokość około 40 cm lub nawieźć nawozami wieloskładnikowymi i pozostawić na dwa-trzy tygodnie, aby ziemia osiadła, a cebulki znalazły się na właściwej głębokości. Dopiero po tym czasie można sadzić cebulki lilii. Kiedy sadzić lilie, czy tylko jesienią? Najlepszym terminem sadzenia cebul lilii jest przełom września i października, nie później jednak niż do 20 października. Wykonanie tego w późniejszym terminie może skutkować nie ukorzenieniem się cebulki i  tym samym nie przetrwanie okresu zimowego. Termin ten dotyczy odmian, które kwitną najwcześniej. U odmian późno kwitnących cebulki sadzimy wiosną od kwietnia do maja. Inaczej postępujemy sadząc lilię białą (L. candidum). Ten gatunek sadzimy w pierwszej połowie sierpnia, ponieważ już w końcu sierpnia wypuszczają nowe liście.

Jak głęboko sadzić cebulki lilii? Głębokość zależy od wielkości cebuli i powinna wynosić jej trzykrotną wysokość. Na glebie zwięzłej robimy to nieco płycej, na piaszczystej – głębiej. Podczas tworzenia skupiny lilii lub rabaty wielogatunkowej sadzimy je w odstępach co 25-30 cm, a odmiany silnie rosnące, jak np. mieszańce trąbkowe nawet co 50 cm. Cebulki lekko wciskamy w podłoże i przysypujemy ziemią. Po posadzeniu obficie podlewamy. 

 

  

 Podstawowe prace pielęgnacyjne

 

Nawożenie

Chociaż lilie należą do roślin, które wymagają dużej ilości składników pokarmowych w glebie, to z nawożeniem należy uważać i pamiętać, że nadmierne nawożenie jest tak samo niebezpieczne, jak nadmiar wody. Jednak, żeby rośliny obficie kwitły, dobrze jest użyć nawozu wieloskładnikowego. Pierwszy raz nawozimy lilie przed kwitnieniem, na początku czerwca, a potem jeszcze raz podczas kwitnienia i na koniec po jego zakończeniu, w lipcu lub sierpniu.

Podlewanie i odchwaszczanie

Lilie źle znoszą suszę, ale też nie tolerują zalewania, dlatego trzeba dbać, aby gleba wokół nich była tylko wilgotna. Podlewać najlepiej bezpośrednio na podłoże tak, aby nie moczyć liści. Przez cały sezon wegetacyjny trzeba starannie usuwać chwasty, które nie tylko intensywnie czerpią z podłoża składniki odżywcze, ale są siedliskiem szkodników, a także ułatwiają rozwijanie się chorób. Wyrywając chwasty z korzeniami, pamiętajmy także o spulchnieniu podłoża.

Kiedy przesadzać cebule lilii ?

Cebule lilii wykopujemy na początku września i od razu sadzimy na nowym miejscu lub przechowujemy do wiosny w temperaturze około 2 stopni Celsjusza. Przechowywane cebulki okrywamy trocinami lub torfem. Rośliny zimujące w ogrodzie po 2-3 latach uprawy na tym samym miejscu warto wykopać, usunąć obumarłe korzenie, a najdłuższe skrócić o 1-2 cm i posadzić w nowym miejscu. Po posadzeniu, wszystkie pozostawione na zimę w gruncie, należy okryć po pierwszych przymrozkach. W tym celu rozkładamy około 10-centymetrową warstwę kory, trocin lub stroiszu, ponieważ lilie są wrażliwe na niską temperaturę. Jeżeli nastaną naprawdę silne mrozy, okrycie wzmacniamy kolejną warstwą mulczu. Warto pamiętać, aby nie  robić tego zbyt wcześnie. W takich miejscach często wtedy znajdują schronienie gryzonie.  Okrycie usuwamy stopniowo wiosną, po ogrzaniu się ziemi.

Zastosowanie lilii w ogrodzie

Już wiemy kiedy sadzić lilie oraz jak, to warto teraz zastanowić się z czym je połączyć w ogrodzie, czy może powinny rosnąć samodzielnie. Otóż idealnie nadają się do obsadzania jednolitych rabat na dużych powierzchniach. Kwitną przez okres około trzech tygodni, dając mocny, barwny akcent, a później żywą zieleń liści. Szczególnie efektownie wyglądają takie jednolite grupy na dużych trawnikach. Można je także wykorzystywać do obsadzenia ścieżek, tworząc szpalery, czy posadzić wzdłuż murków. Można je także łączyć z roślinami okrywowymi, a także innymi bylinami, jak np. ostróżki, rudbekie, jeżówki, szałwie, łubiny, czy trawy ozdobne. Dobrze również komponują się z mieczykami, daliami i agapantami. W zależności od gatunku lilie mogą być sadzone nie tylko na rabatach, ale także w ogrodach frontowych, jak np. lilia św. Antoniego, która jest niezwykle atrakcyjna, zwłaszcza na tle innych roślin o ciemniejszym zabarwieniu. Lilie pasują nie tylko do ogrodów tradycyjnych, ale również coraz częściej wykorzystuje się je w ogrodach nowoczesnych, czy orientalnych. Znakomicie sprawdzają się sadzone w pojemnikach jako, dekoracja balkonów i tarasów. Nadają się również na kwiat cięty i są chętnie wykorzystywane we florystyce do tworzenia eleganckich kompozycji kwiatowych.

 

 Porady i ciekawostki o liliach 

 Cebulki lilii należy sadzić w słoneczny, pogodny dzień. Nie powinno sadzić się lilii w deszczu, gdyż krople łatwo wnikają pomiędzy łuski cebulki i mogą powodować jej gnicie. Podobnie ma się sytuacja przy zaprawianiu cebul na mokro - przed sadzeniem koniecznie trzeba je osuszyć.

 Przekwitłe kwiaty należy usuwać nie tylko z przyczyn estetycznych, ale też z powodu osłabiania cebul. Roślina zużywa na zawiązanie nasion znaczne ilości składników pokarmowych, które mogłyby zostać zmagazynowane przez cebulę.

 Aby nie dopuścić do zaatakowania lilii przez groźne nicienie, warto sadzić obok nich aksamitki, które są naturalną pułapką na te szkodniki.

 Skutecznym sposobem chronienia lilii przed myszami i innymi gryzoniami jest sadzenie w ich sąsiedztwie cesarskiej korony, której zapach odstrasza gryzonie. Innym sposobem jest sadzenie cebul lilii w plastikowych koszyczkach.

 Pojedyncze płatki rozwiniętych lilii można wykorzystać do przygotowania wiązanek kameliowych. 

 Suszone działki kwiatu lilii mogą być dodatkiem do herbaty białej i zielonej, świeże są ozdobą wytrawnych potraw i słodkich deserów