Dalia - uprawa, sadzenie, pielęgnacja w Twoim ogrodzie
Dalie ogrodowe pochodzą z górskich rejonów Ameryki Środkowej. Były znane i wykorzystywane już w czasach prekolumbijskich. Oprócz uprawy w celach dekoracyjnych stosowane były jako rośliny lecznicze, a ich bulwy służyły jako ziemniaki dla ludzi lub pasza dla zwierząt. W 1788r. hiszpańscy botanicy odkryli w Meksyku tę nieznaną sobie roślinę. Już rok później pierwsze bulwy trafiły do ojca Antonio Jose Cavanillesa, który opisał rośliny i nadał im nazwę dalia (Dahlia) od nazwiska szwedzkiego botanika Andersa Dahla - ucznia Karola Linneusza. Dzisiaj rośliny te są także znane jako georginie.
Biologia dalii
Dalie to byliny z rodziny astrowatych. Ich częścią podziemną są bulwy, zebrane w karpę. W zależności od gatunku i odmiany pędy dalii mogą osiągać wysokość od 20 do 200 cm. Kwiatostanem są koszyczki, które mogą być pojedyncze, półpełne lub pełne o średnicy dochodzącej do 30 centymetrów. Dalie charakteryzuje długi okres kwitnienia. Kwiatostany wykształcają się na początku lipca i kwitną obficie aż do przymrozków. Są to koszyczki długoszypułkowe powstałe na szczycie rozgałęzień. Koszyczki pojedyncze mają największą wartość dla owadów zapylających, zbudowane są bowiem z jednego okółka kwiatów języczkowych na skraju koszyczka, w którego wnętrzu znajduje się duża ilość kwiatów rurkowatych. Zewnętrzne kwiaty brzeżne zwabiają owady, aby dokonały zapylenia, dlatego są duże i kolorowe. Dalie są chętnie odwiedzane przez zapylacze, bowiem są roślinami pyłko- i nektarodajnymi. Kwiaty języczkowe bywają w kolorach: białym, żółtym, pomarańczowym, różowym lub czerwonym, a kwiaty rurkowate są zawsze żółte. Inaczej jest z kwiatami pełnymi, do nich zapylacze z uwagi na budowę koszyczka, mają utrudniony dostęp.
Podział dalii
Większość odmian dalii to mieszańce powstałe ze skrzyżowania dalii szkarłatnej (Dahlia coccinea) i dalii zmiennej (Dahlia pinnata). Znane są pod wspólną nazwą jako dalia zmienna lub dalia ogrodowa. Podzielono je na grupy według budowy i wielkości kwiatostanów. Kwiaty mogą być pojedyncze, pełne i półpełne. Do najbardziej rozpowszechnionych należą:
- dalia pojedyncza o płatkach języczkowych ułożonych promieniście w jednym rzędzie wokół środka zbudowanego z kwiatów rurkowych, a wśród polecanych można znaleźć serię odmian 'Bishop
- dalia anemonowa o promieniście rozłożonych płatkach zewnętrznych otaczających kwiaty rurkowe, np. odmiany 'Fire and Ice, 'Edge of Joy
- dalia kołnierzykowa o podobnie rozłożonych płatkach jak anemonowa, ale ma dodatkowe mniejsze płatki wokół kwiatów rurkowych, co sprawia wrażenie kołnierza, jak u przepięknej odmiany 'Night Butterfly i 'Dwarf Colorette Dandy
- dalia peoniowa o pełnych kwiatach, np. odmiana 'Bishop of Auckland
- dalia orchideowa o oryginalnych kwiatach. Przykładem jest odmiana 'Honka Fragile
- dalia pomponowa o koszyczkach kwiatowych w kształcie kuli,jak odmiana 'Marble Ball, 'Jowey Linda, 'Jowey Martina
- dalia kaktusowa o wąskich kwiatach języczkowych i zazwyczaj płatkach zaostrzonych, jak u odmian: 'Alauna Clair Obscur , 'Apache, 'My Love
- półkaktusowa o płatkach nieco szerszych u nasady i mniej wywiniętych brzegach, np. 'American Dream,
- dalia dekoracyjna, której koszyczki osiągają spore rozmiary, np 'Bodacious, 'Bristol Stripe, 'Bohemian Spartacus
Dalia uprawa - poradnik
Georginie to rośliny, których uprawa jest bardzo łatwa, ale podpowiemy Wam, jakie ogrodowe sztuczki warto zastosować, aby osiągnąć najlepsze zamierzone efekty.
Gdzie sadzić dalie?
Dalie w ogrodzie zdecydowanie preferują stanowisko słoneczne, ciepłe i osłonięte od wiatru. Dla tych dość tolerancyjnych roślin, jakimi są dalie ważne jest, aby gleba była przepuszczalna i żyzna, najlepiej o odczynie obojętnym, dobrze spulchniona. Nie lubią gleby podmokłej, unikajmy więc takich miejsc i posadźmy dalie w wyższej części ogrodu lub na podwyższeniu.
Kiedy sadzić dalie?
Karpy sadzimy do gruntu około 10 maja. Dalie nie lubią zbyt głębokiego sadzenia, dlatego najlepiej, aby ich pąki znalazły się nie głębiej niż 5 do10 centymetrów pod ziemią. Jeśli bulwy po okresie zimowania są zbyt przesuszone, to należy je zamoczyć przed sadzeniem w zimnej wodzie na kilka godzin. Duże karpy można podzielić, przy czym każda z części powinna mieć dobrze wykształcone przynajmniej 2 pąki i kawałek łodygi.
Kiedy wykopać dalie rośliny?
Dalie ogrodowe nie są odporne na mrozy w naszym klimacie, dlatego należy je wykopywać jesienią. Wykopywanie wykonujemy po pierwszych przymrozkach, kiedy kwiaty nie są już dekoracyjne. Ostrożnie rozluźniamy glebę wokół bulw, ale niezbyt blisko, aby ich nie uszkodzić (do tego celu możemy użyć wideł), a następnie podważamy karpy i wyciągamy je z podłoża. Po wykopaniu łodygę odcinamy na wysokości 20 cm, oczyszczamy delikatnie z nadmiaru ziemi i usuwamy resztę liści. Karpy układamy w ażurowych skrzynkach lub innych pojemnikach, pamiętając o usunięciu wody z wnętrza pustych łodyg (odwracamy karpy korzeniami do góry). Tak przygotowane zasypujemy suchym torfem, trocinami, ziemią lub piaskiem i przechowujemy w suchym, chłodnym pomieszczeniu (5 - 8 stopni C) aż do wiosny, kiedy ponownie posadzimy je w ogrodzie lub w donicy.
Jak pielęgnować dalie kwiaty w ogrodzie ?
Dalie nie wymagają dużej ilości zabiegów pielęgnacyjnych, ale do najwyższych odmian konieczne będzie założenie podpór, w przeciwnym razie rośliny będą się wywracać. Podpory można zamontować od razu podczas sadzenia, aby później nie uszkodzić systemu korzeniowego. W okresie kwitnienia, od lipca do października, usuwamy przekwitające kwiatostany, co nie tylko pobudza rośliny do tworzenia nowych kwiatów, ale też chroni je przed porażeniem szarą pleśnią. Dalie są też chętnie atakowane przez choroby wirusowe przenoszone przez mszyce. Aby temu zapobiec konieczne jest zwalczanie mszyc w całym sezonie. Dalia wymaga regularnego podlewania w okresie letnim. Glebę warto zasilić raz do roku, najlepiej kompostem, który rozkładamy jesienią w miejscu, gdzie planujemy sadzenie ich w następnym sezonie. Można je też ściółkować warstwą kompostu podczas wzrostu.
Zabiegi specjalne
Uszczykiwanie wierzchołków po około 3-4 tygodniach od posadzenia karp sprawi, że roślina bardziej się rozkrzewi.
Jeśli chcemy uzyskać większe kwiaty, warto zaplanować usuwanie bocznych pąków kwiatowych, ale musimy liczyć się wówczas z tym, że kwiatów będzie mniej.
Regularne usuwanie przekwitłych kwiatów pobudzi roślinę do wytworzenia większej ilości pąków, co przedłuży kwitnienie roślin.
Jak dzielić karpy dalii ?
Dalie zazwyczaj rozmnażamy przez podział karpy, najlepiej przed sadzeniem. Karpę należy podzielić tak, aby każda z części miała dobrze wykształcone przynajmniej 2 pąki i kawałek łodygi. To najpopularniejsza i najłatwiejsza forma rozmnażania. Innym sposobem rozmnażania dalii jest wysiew nasion pod koniec marca lub na początku kwietnia do doniczek i wysadzenie roślin w maju na miejsce docelowe. Do lata roślina wytworzy bulwy, które ponownie posłużą do rozmnażania wegetatywnego. Nasiona można pozyskać samodzielnie ze swoich ogrodowych dalii lub kupić w sprawdzonym sklepie ogrodniczym. Jest jeszcze metoda rozmnażania dalii przez ulistnione sadzonki pędowe pozyskiwane wiosną. W tym celu należy wybrać zdrowe pędy o długości około 10 cm i odciąć je od bulwy tuż nad nią. Do pozyskiwania sadzonek koniecznie należy używać czystych i zdezynfekowanych narzędzi. Z pobranej sadzonki usuwamy liście do połowy, a końcówkę pędu zanurzamy w preparacie do ukorzeniania. Sadzonki sadzimy do doniczek wypełnionych ziemią zmieszaną z grysem lub gruboziarnistym piaskiem w proporcji 1:1, przysypujemy drobnym żwirkiem i podlewamy. Użycie nie rozluźnionej ziemi spowoduje, że sadzonki bardzo szybko zgniją. Na tak przygotowane doniczki z sadzonkami nakładamy folię i ustawiamy w ciepłym, ale nie nasłonecznionym miejscu. Po kilku tygodniach sadzonki będą ukorzenione, wtedy sadzimy je do większych doniczek, a w maju na wybrane miejsce w ogrodzie.
Choroby i szkodniki
Georginie są roślinami dość odpornymi na choroby oraz szkodniki, co nie oznacza, że są całkowicie od nich wolne. Do najczęściej spotykanych chorób należą:
- choroby wirusowe - mozaika dalii,
- choroby grzybowe – szara pleśń, zgnilizna twardzikowa, głowniowa plamistość.
Wśród szkodników najczęściej pojawiają się mszyce, przędziorki, skorki i ślimaki.
Dalia uprawa nie tylko w ogrodzie
Rośliny te mają naprawdę szerokie zastosowanie. Najbardziej kojarzą się nam z rustykalnymi ogrodami wiejskimi, gdzie dalie występują w wielu kolorach. Któż z nas nie ma wspomnień z babcinego ogródka, gdzie królowały dalie, malwy, piwonie i ostróżki. Z dalii można tworzyć zestawienia jednogatunkowe w grupach np. na trawnikach. Nadają się także do sadzenia w szpalerach, a odmiany wysokie na osłony. Można też łączyć nasadzenia dalii z innymi roślinami. Wysokie odmiany mogą tworzyć świetne tło dla roślin niskich. Z niskich odmian dalii można również tworzyć rabaty kwiatowe, obwódki rabat lub uprawiać dalie w donicach. Karłowe dalie w doniczce to świetna ozdoba balkonów i tarasów, a także wejść do budynków w ogrodach frontowych. Dalia w doniczce to również doskonały pomysł na prezent. Georginie są idealnymi kwiatami do wazonu. Ścinamy je w pełni rozwinięte, ścinane w pąkach nie rozwiną się i szybko zwiędną. Po ścięciu muszą być od razu wstawione do wody, gdzie będą cieszyć nasze oczy nawet do 8 dni.
Ciekawostki o daliach 
Dalie zostały narodowym kwiatem Meksyku.
W czasach, kiedy dokonano odkrycia dalii w Meksyku, tubylcy nazywali ją acocotli i chichipatli.
Jedna z legend głosi, że pierwszy kwiat dalii pojawił się przed epoką lodowcową tam, gdzie ugaszono pożar. Po ociepleniu tej zimnej i niepłodnej ziemi dalia pojawiła się jako pierwsza roślina, zwiastując nadejście ciepła.
Nazwa georginia wywodzi się od nazwiska petersburskiego profesora botaniki Johannesa Gotlieba Georgi.
W nazewnictwie ludowym dalie to inaczej giergonie, giergony, wielgonie lub wielgoń.
Imię Dalia pochodzi z języka arabskiego i hebrajskiego, a wywodzi się od nazwy kwiatu.
Józefina Bonaparte otrzymała nasiona dalii bezpośrednio od uczestników wypraw botanicznych i strzegła ich, jak największego skarbu.
Odmiana Nui d'Ette dzięki dużej ilości nagromadzonych antocyjanów posłużyła hodowcom do tworzenia dalii zbliżonych kolorem do czarnego.
W niemieckim mieście Gera w Turyngii w 1929 roku powstał pierwszy w Europie publiczny park daliowy i z niewielką przerwą funkcjonuje do dziś.
